Memleketler arası Besin Firmalarının İkili Standardı: Avrupa’da Öteki Türkiye’de Diğer

Avrupa Birliği, 4 Nisan tarihinde Doğu Avrupa ülkeleri için milletlerarası besin firmalarının eserlerinde uyguladığı ikili standartın önüne geçmeyi başardı. Yaklaşık 10 süren çaba sonunda alınan karar doğrultusunda besin firmaları eserlerinde ülkelere nazaran farklı katkı hususları kullanamayacak. 

Pekala Türkiye'de memleketler arası besin firmaları eserlerinde başka ülkelere nazaran farklı hususlar kullanıyor mu? 

Memleketler arası besin firmalarının, Türkiye'de birebir marka ve logoyla Batı ülkelerinden daha düşük besin bedeline sahip eserler üretmesi toplumsal medyada gündeme gelmişti. Tartışma Twitter'da birtakım kullanıcıların Algida'nın Twister dondurmasının İngiltere ve Türkiye versiyonlarının karşılaştırılmasıyla başlamıştı. İngiltere'de ki Twister'ın süt oranının yüzde 13, Türkiye'deki Twister'daki süt oranının ise yalnızca yüzde 1 olması büyük reaksiyon toplamıştı. Bunun yanında Türkiye'deki Twister'da meyve püresi oranı yüzde 0.4 iken bu oran İngiltere'de yüzde 11.

Habertürk'ten Selim Karahan'ın haberine nazaran, İngiltere ve Hollanda merkezli Unilever'in sahibi olduğu Algida, farklı isimlerle dünyanın birden fazla ülkesinde bulunuyor. Eserlerinin içeriği de ülkeden ülkeye farklılık gösteriyor. Türkiye'de kullanıcılar Algida'ya büyük reaksiyon gösterse de milletlerarası besin üreticilerinin hepsi tıpkı prosedüre başvuruyor. Örneğin İsviçre merkezli dünyanın en büyük besin üreticilerinden Nestle'nin Nesquik markalı buğday ve mısır gevreği gelişmiş ve gelişmekte olan bütün pazarlarda satılıyor.

Maksat kitlesi çocuklar olan bu eser barındırdığı vitaminler sebebiyle 'geleceği besler' sloganıyla satılıyor. İngiltere ve Türkiye'deki Nesquik'leri karşılaştırdığımızda ise birtakım farklılıklar göze çarptı. Türkiye'deki Nesquik'te B1, B2, B3, B6, Folik Asit, ve B5 vitaminleri bulunuyor. İngiltere'deki Nesquik'te ise fazladan D vitamini bulunuyor.

PepsiCo'nun sahibi olduğu Frito Lay'in ürettiği Doritos markalı cipslerin içeriği ise ülkeden ülkeye çok az fark gösterse de bu fark aslında büyük kıymet arz ediyor. ABD'deki Doritos markalı cipslerle Türkiye'dekiler yağ, karbonhidrat, protein ve tuz ölçüleri karşılaştırıldığında kayda bedel bir fark görünmüyor. Lakin toplam yağ oranı benzeri olsa da Türkiye'deki Doritos'ta 100 gramlık pakette 0.17 gram trans yağ bulunuyor. Trans yağ ölçüsünün toplam yağ ölçüsü içindeki oranı yüzde 1'i geçmediği için paketin üzerine yasal olarak 'Trans yağ içermez' ibaresini koyabiliyor. Tıpkı kuralın geçerli olduğu ABD'de Türkiye'deki üzere Doritos paketinin üzerinde 'Trans yağ içermez' yazıyor. Fakat farklı olarak besin kıymetleri tablosunda trans yağ ölçüsü nitekim 0 gram olarak görünüyor. Türkiye'deki ölçü çok yüksek olmasa da tabiplerin günde 2 gram trans yağ tüketiminin kalp krizi geçirme mümkünlüğünü yüzde 25 artırdığını söylediğini unutmamak gerekiyor.

Trans yağ konusunda misal bir farklılık İtalya merkezli Ferrero'nun ürettiği Nutella'da da göze çarpıyor. Türkiye'de şu anda satılan Nutellaların üzerinde iki farklı ve görünür yerinde 'Trans yağ içermez' yazıyor. Besin öğeleri tablosunda ise trans yağ ölçüsü '<0.1' gram yani '0.1 gramdan az' biçiminde yazılmış. ABD ve Batı Avrupa'daki Nutellalarda ise trans yağ ölçüsü 0 gram olarak görünüyor. Yüzde 1'in altındaki trans yağ oranını için 'trans yağ içermez' ibaresinin kullanılabilmesi son yıllarda ABD ve Avrupa'da sık sık tartışılıyor. Danimarka, bunu bilhassa yaşlıları aldattığı gerekçesiyle yasaklayan birinci ülkelerden birisi oldu. Danimarka Sıhhat Bakanlığı kelam konusu değişikliğin akabinde kalp hastalıklarında düşüş gözlemlendiğini açıkladı.

2009 yılında Romanya milletvekili Rareş-Lucian Niculescu Avrupa Komsiyonu'na “Farklı ülkelerde birebir isimle 4 farklı kalite kategorisinde eserler satıldığı sav ediliyor. Bu hususta rastgele bir çalışma yürütülüyor mu” sorusunu yöneltti. Kurul ise o devir rastgele bir yasa delinmediği için sorunun üzerinde durmadı. Avrupa Birliği ortak pazar olsa da markalar için bir kalite standartı bulunmuyor. Yani paketin üzerinde içerik gerçek bir halde yazıldığı sürece bir eser birebir isimle farklı hususlarla üretilebiliyor. 

Doğu Avrupa ülkeleri uzun müddettir Avrupa Birliği içinde 'ikinci sınıf ülke' muamelesi gördüklerini lisana getiriyor. Bu şikayetin birçok nedeni olsa da besin konusunun siyasi bir karşılığı olduğu için daha çok öne çıkarılıyor. 2017'de Çekya'da Usvit Partisi'nin başkanı Marek Cernoch bu sebeple ülkedeki seçim öncesi yaptığı açıklamada “Batılı şirketler Çek Cumhuriyeti'ne (o vakit ismi daha değişmemişti) ikinci sınıf ülke muamelesi yapıyor. Bizi Avrupa'nın çöplüğü olarak görüyorlar” diyerek tıpkı isimle düşük kaliteli eserlerin ülkesinde satılmasına sert reaksiyon göstermişti.

Besindeki ikili standarta reaksiyon gösteren bir öbür ülke de Macaristan. Macaristan'ın resmi besin ağlığı kuruluşu Nebih, 2017 yılında Almanya, İngiltere üzere ülkelerde tıpkı isimle satılan 68 eseri test etti. Macaristan'daki 18 eserin daha düşük kaliteli materyallere sahip olduğunu açıkladı. Bu bahiste Avrupa Birliği'nin büyük ekonomileri İngiltere, İspanya, Fransa, İtalya ve Almanya sessiz kalmayı tercih ederken Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri uzun yıllar süren bir uğraş verdi. Bu gayretin sonucu olarak Avrupa Komitesi da geçen yıl 64 eserde incelemelerde bulundu ve bunların 20'sinde ülkeden ülkeye kalite farkı olduğunu tespit etti. Bunun üzerine yapılan çalışmalar sonucu bu yılın nisan ayında Avrupa Komitesi ve Parlamentosu nisan ayında sorunu tahlile kavuşturacak bir ön mutabakata vardı.

Besin Güvenliği Derneği Lideri Samim Saner Türkiye'de besin kodeksinin Avrupa Birliği'yle tıpkı olduğunu söz etti. Milletlerarası şirketlerin bu mevzuat kapsamında daima denetlendiğini belirten Saner “Türkiye'deki tüm eserler mevzuata uygun olarak üretilmelidir. Farklı ülkelerde farklı formüller kullanılmasının nedeni maliyet olabiliyor. Bunun yanında birtakım ülkelerde tüketicinin damak tadına uygun olarak da değişiklikler yapılabiliyor. Bu Avrupa'da da çok tartışılan bir konu” dedi.

Besin Güvenliği Derneği eski Lider Yardımcısı Nerma Gökçe de emsal bir halde kelam konusu memleketler arası firmaların eserlerinin Türkiye'de  daima kontrolden geçtiğini söyledi. Şirketlerin Türkiye'de Avrupa standartına uygun üretim yaptığını belirten Gökçe “Dolayısıyla şirketler rastgele bir maddeyi delmiyor. Aksi takdirde aslında üretim müsaadesi alamaz. Türkiye'de öncelikli olarak merdiven altı üretim yapan şirketlerin denetlenmesi gerekiyor” formunda konuştu.