Geçtiğimiz günlerde sokak köpeklerinin Keçiören’de bir çocuğa saldırması üzerine sokak hayvanları tekrar ülke gündemine oturdu.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan kanun teklifi

Başıboş köpekler sahiplenmezse toplanma alanlarına gidecek, Ağır hasta olan hayvanlar uyutulacak. Şehirlerde büyük toplanma merkezleri kurulacak.

Cumhurbaşkanı Erdoğan sokaklardan köpeklerin toplatılacağına dair bir demeç verdi ve 12. Kalkınma Planına işaret etti.

Planda yer alan ilgili maddeler şöyle:

“957. Sahipsiz hayvanların şehir hayatını olumsuz etkilemeyecek şekilde yerel yönetimlerin daha etkin çalışmasını sağlayacak uygulamalar hayata geçirilecektir. 

957.1. Yerel yönetimlerin şehirlerdeki sahipsiz hayvanların sağlık, beslenme ve barınma ihtiyaçlarına yönelik faaliyetlerinde birlik modeli dâhil alternatif yöntemler geliştirilerek bu çerçevedeki projeleri desteklenecektir.”

Ardından Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Mansur Yavaş’tan kısırlaştırma ile baş edemediklerine ve sahipsiz hayvanların toplatılması gerektiğine yönelik talihsiz bir açıklama geldi. 

Yerel seçimlere yaklaşılırken göz boyama telaşına düşen siyasiler gecikmeden bu kervana katıldılar. 

Oysaki bu çağrı, AKP’nin kendi döneminde çıkardığı kanunlarla çelişiyordu. 

1994 yılında teklif edilen ve 2004 yılında kanunlaşan 5199 sayılı Yasa, sokak hayvanlarının kısırlaştırılıp aşılandıktan sonra alındığı yere bırakılmasını emrediyor.

6. Madde ile getirilen bu hükmün bilimsel bir altyapısı var. Yıllardır zehirlenen, dağ başlarına atılıp birbirini parçalamasına göz yumulan sokak köpeklerinin popülasyonu bu insanlık dışı yöntemlerle kontrol altına alınamadı. Çünkü sokak köpekleri sürüler hâlinde yaşar ve bulundukları alanı koruma özelliğine sahiptirler yani dışarıdan başka köpeklerin o alana girmesine izin vermezler. Bir alanda köpekler kısırlaştırıldığında artık üreyemeyecekleri ve çevreden köpek girmesine de izin vermeyecekleri için nüfus kontrol altına alınır, bir süre sonra da tamamen yok olur.

Zira sokak köpeklerinin ömrü çok uzun değildir, trafik kazaları, insan şiddeti, hastalıklar, yetersiz beslenme, olumsuz hava koşulları vs, kısaca şehir hayatının getirdiği birçok olumsuz etmen sebebiyle ömürleri ortalama beş yıldır. Eğer bugüne kadar bu kanun tam anlamıyla hayata geçirilebilseydi ve hayvan hakları savunucularının ısrarla üzerinde durduğu gibi hayvan ticareti bir müddet yasaklansa ve toplum bakımevlerinden, sokaklardan hayvan sahiplenmeye yönlendirilseydi bu problem yıllar önce çözülmüştü.

Oysaki belediyeler eş zamanlı ve etkin bir kısırlaştırma yapmayıp sorumlu oldukları sokak köpeklerini bir diğer belediyenin sınırları içine atarak, (kısırlaştırma yapmayan belediyeler kısırlaştırma yapan belediyelerin sınırlarına atıyor genelde köpekleri) “köpekleri doğaya salıyoruz” gibi gerçeklikten uzak argümanların arkasına sığınarak bu sorunun büyümesine sebep oldu.

Vakum etkisi

Köpekler insanların çıkarları doğrultusunda yüzlerce yıldır evcilleştirilmiş, bekçi köpeği, çoban köpeği, koruma köpeği olarak veya engelli bireylere eşlik etmek üzere eğitilmiş ve insana bağımlı hâle gelmiştir. Dolayısıyla avlanma yeteneğini yitiren bu hayvanlar doğada tek başlarına hayatta kalamadıkları için şehir dışına atıldıklarında açlıktan birbirini parçalayarak ölmektedir. Şehirde boş kalan alanlara ise çevreden başka köpekler yerleşmekte, daha rahat beslenme ve üreme imkânı buldukları için nüfus hızla eski sayısına ulaşmaktadır. Buna vakum etkisi denir ve 5199 sayılı Kanun’daki 6. maddenin varlık sebebi budur.

Belediyeler kaynaklarını patronlara, ranta, gösterişe, lüzumsuz harcamalara ayırmasa ellerinde yeterli imkân var. Üstelik bu kısırlaştırma işlemi için gereken masraf, sadece ilk birkaç yıl külfet çekildikten sonra popülasyon kontrol altına alındıktan sonra sonraki yıllarda hızla azalacaktır. Sadece belediye veterinerleri değil, Tarım Bakanlığı bünyesinde istihdam edilen birçok veteriner bu konuda eğitilip belli teşviklerle belediyelerle eş güdüm hâlinde kısırlaştırma çalışmalarına kanalize edilebilirdi.

Bu konuda HAYTAP gibi örgütlerin de gönüllü veterinerleriyle saha çalışmaları yaptıklarını biliyoruz. Oysaki iktidar geçen bunca sene boyunca bu örgütlere sırtını dönüp devlet kaynaklarını patronlara peşkeş çekmeyi yeğledi.

Kanunlar neden yetersiz kaldı?

Şimdi ise Cumhurbaşkanı sokak köpeklerinin toplatılmasını, şehir dışlarında inşa edilecek dev barınaklara kapatılmasını sağlayacaklarına dair bir demeç verdi. Bu uygulama, genel başkanı olduğu partinin iktidar olduğu dönemlerde çıkan 5199 ve 7332 sayılı kanunlara aykırı. 7332 sayılı Kanun da 2021 yılında çıkmıştı ve 6. Madde aynen korunmuştu. 

Peki bu kanunlar neden yetersiz kaldı? Cevabı AKP hükûmetinin ranta dayalı, sadece kâr odaklarını düşünen politikalarında gizli. 

Pet shopların kârlarını göz önüne alan karar

AKP iktidarları döneminde bir hayvan hakları araştırma komisyonu kuruldu. Bu komisyonun tavsiye kararları arasında yer alan şu madde kayda değer: “Yapılan araştırmalarda ev hayvanı satış yerlerinde kedi ve köpek satışının yasaklanmasının bu yerlerde ciddi bir maddi kayıp oluşturmayacağı sonucuna varılmıştır. Ülkemizde, ev hayvanı satış yerlerinin yaklaşık % 20’sinde kedi ve köpek satışı yapılmaktadır; bu yerlerde maddi kazanç kedi-köpek satışı ile birlikte pet malzemesi, yemmama gibi diğer ürünlerin satışından da sağlanmaktadır. Pet shop ve veteriner kliniklerinde mama satış oranı % 61’dir. Bir kedinin ortalama aylık mama tüketimi 2,5 kg, bir köpeğin aylık mama tüketimi ise ortalama 7 kg’dır. Bu kapsamda, pet shoplarda mama ve pet malzemesi satışından elde edilen gelir önemli bir pay teşkil etmektedir. Ankara ilindeki bazı pet shop sahipleri ile yapılan görüşmelerde de mama ve pet malzemesi satış oranının % 55-60 olduğu ifade edilmiştir.”1

Hayvanların haklarını korumak için kurulduğu iddia edilen, isminde “hayvan hakları” ibaresi geçen bir komisyonda bile pet shopların kârının tavsiye kararlarında göz önüne alınması durumun vahametinin göstergelerinden biri. Hayvan hakları savunucuları ve konunun uzmanı bilim insanları yıllarca hükûmete hayvan ticaretinin yasaklanması için yoğun baskı yaptı.

AKP hükûmeti ise son çıkan kanunla pet shoplarda hayvanların fiziki olarak bulundurulmasını yasakladı ama pet shoplardaki satışın kataloglar üzerinden devam etmesini sağladı. Oysaki sorun sadece hayvanların pet shop denen evcil hayvan dükkânlarında kötü koşullar altında tutulması değil, toplum sağlığı, hayvan sağlığı ve şehir ekosistemindeki dengenin korunması için sahipsiz hayvan popülasyonunun kontrol altına alınmasıydı.

Sokağa terk edilen hayvanlar: Zenginin şımarıklığı yoksulun çocuğunu vuruyor

İstatistikler göstermektedir ki yüksek meblağlar ödenerek pet shoplardan alınan köpeklerin büyük kısmı bir süre sonra sokağa terk edilmekte ve bu hayvanlar çiftleşip üreyerek sokak hayvanı nüfusunu oluşturmakta. Bir çift köpekten 6 yılda 60 bin köpeğin ürediği düşünüldüğünde hayvan ticaretini yasaklamanın önemi ortaya çıkıyor. Zengin semtlerde karne hediyesi olarak alınan ve sahiplerinin hevesleri geçtikten sonra sokağa terk edilen bu hayvanların üremesiyle sokaklar köpeklerle dolup taşıyor ve gün sonunda olan, yoksul mahallelerde okula gitmek için boş arazilerden yürüyerek geçmek zorunda kalan çocuklara oluyor. Anlayacağınız zenginin şımarıklığı, yoksulun çocuğunu vuruyor.

Müteahhitlere ayrılan kaynaklar kısırlaştırmaya ayrılsaydı…

Hayvanlara sürekli ticari bir meta ve rant kapısı olarak bakan AKP hükûmeti, bunlarla yetinmeyip şimdi de dev barınaklar inşa ettirerek bir kısım müteahhitin kârına kâr katacağa benziyor. 

Belediyelerin bu projeye aktaracağı meblağlar ile kısırlaştırma için gereken maliyetleri karşılaştırmak ve durumun rasyonaliteden ne kadar uzak olduğunu görmek için Önder Algedik’in yazısındaki2 veriler bir fikir verebilir.

Cezayı hayvanlara kesmek

Bu sorunun iç yüzünü bilmeyen vatandaşların bir kısmı yaşadıkları korku sebebiyle bütün köpeklerin toplatılmasını istemektedir. Bunun da sakıncalı bir yaklaşım olduğunu belirtmekte fayda var. 

Söz konusu hayvanlar olduğunda insanlar kendileri bu hayvanları evcilleştirip şehir hayatına sokmalarına veya sorumsuzca terk edip nüfus patlaması yaratmalarına rağmen cezayı dünyaya gelmekten başka bir suçu olmayan hayvanlara kesmek istemektedir. En adil çözümün yalnızca saldırganlık gösteren köpeklerin toplatılması olduğu aşikârdır. Lakin belediye görevlileri saldırgan hayvanları toplamakta zorlandıkları için her köpek saldırısı olayından sonra göstermelik olarak kısırlaştırılmış, uysal, yaşlı hayvanları toplamaktadır. Bu kez de mahalleliyle arasında bir sevgi bağı olan bu hayvanların toplanıp götürülmesi hayvanseverler arasında infiale yol açmaktadır. 

Saldırganlık gösteren sürü liderleri toplatılmalı, 81 ilde eş zamanlı kısırlaştırma başlatılmalı

Sonuç itibarıyla yapılması gerekenler şöyle sıralanabilir: 

1. Saldırganlık gösteren sürü liderleri sokaklardan derhâl toplatılmalı, rehabilite edilmek üzere bakımevlerine götürülmelidir. 
2. Evcil hayvanlar bir ticari meta olmaktan çıkarılmalı, hayvan satışına çok ciddi yaptırımlar uygulanmalı ve hayvan ticareti popülasyon kontrol altına alınana kadar yasaklanmalıdır.
3. Vatandaşlar belediye bakım evlerinden ve sokaklardan hayvan evlat edinmeye teşvik edilmeli, sahiplendirilen her hayvan sahibine kısırlaştırılarak ve çiplenerek verilmelidir. Terk eden kişilere de çipteki kayıtlar üzerinden ulaşılarak ağır yaptırımlar uygulanmalıdır. 
4. 81 ilde, taşra da dâhil olmak üzere eş zamanlı kısırlaştırma seferberliği başlatılmalı, Tarım Bakanlığı, belediyeler ve gönüllüler iş birliği içinde çalışmalıdır. 
5. Devleti yönetenlerin ülke kaynaklarını patronlara peşkeş çekmektense halkın hizmetine sunması, toplum sağlığına yönelik politikaları merkezî planlama ile bilimin ve vicdanın ışığında, insanların ve hayvanların yaşam hakkının eşitliğini göz önünde bulundurarak üretmesi gerekir.