Galatasaray Lisesi Mekteb-i Sultani

Galatasaray Lisesi Mekteb-i Sultani 1868-1923

İstanbul’un Galatasaray semtinde bulunan bir lisedir. Türkiye’nin en eski eğitim kurumlarından biridir. Fransızca eğitim vermektedir.

Saray mektebi dönemi

XV. yüzyılda saray mektebi enderûn, Osmanlı sarayında padişahın günlük yaşamını geçirdiği, sarayın eğitim birimlerinin, kütüphanenin, hazine odasının yer aldığı büyük bahçe içine kurulu bir kompleksti. Burada, başta padişah olmak üzere, saraydaki diğer görevlilerin danışabileceği, birçok alanda bilgi sahibi kişiler hizmet vermekteydi. Yüksek öğrenimlerini Saray Okulu’nda alan bu kişilerin ilk ve orta dereceli eğitimlerini layıkıyla sağlamak amacıyla, II. Bayezid, 1481 yılında Galata Sarayı Hümayûn Mektebi adında bir okul kurarak Osmanlı saray eğitiminin önemli bir parçasını oluşturdu. Kurum enderûna üst düzeyde eğitimli görevli yetiştirdiğinden, Mekteb-i Sultanî ve Galata Sarayı Ocağı gibi adlara da sahiptir.Mekteb-i Sultânî öğrencileri

Evliya Çelebi’nin aktardığı hikâyeye göre ise okulun kuruluşu daha farklı olmuştur; II. Bayezid, bir kış günü Galata sırtlarında avlanırken son derece bakımlı büyük bir bahçe içinde, köhnemiş küçücük bir kulübe görür. Kulübenin sahibi Gül Baba ile tanışan padişah, onu bahçeye gösterdiği özenden dolayı ödüllendirmek ister ve Gül Baba’nın isteği üzerine bu bahçeye bir mektep ve bir darüşşifa (hastane) yaptırır.

1675 yılına gelindiğinde, ocaktaki iç oğlanlardan yeteneklileri saraya alınmaya başlanırken, diğerleri süvari bölüklerine dağıtılmaya başlanır ve kurum on yıllığına tasfiye edilir. 1715 yılında yeniden açılan ocak, tekrar acemi oğlanların eğitimini üstlenir. 1820 yılına dek Osmanlı’nın en önemli kurumlarından biri olan Galata Sarayı Ocağı, bu yıldan sonra Tıbbiye ve kışla olarak kullanılır.

Sultanî dönemi

Mekteb-i Sultani (1880-1893 yılları arasındaki bir görünüm)

XIX. yüzyılda önemi ve işlevi gün geçtikçe artan kurum, Osmanlı’da Batılılaşma döneminin ve Tanzimat uygulamalarının bir simgesi olur. Çünkü bu kez de Osmanlı’da hukuksal, siyasal, ve sosyal alanda gerçekleştirilecek yenilikleri yaşama geçirecek aydın kadrolara, ve bu kadroların yetiştirilmesi için geleneksel eğitimin dışında batılı programları da bünyesinde barındıran bir eğitim kurumuna ihtiyaç vardır. İstanbul’da daha ziyade yabancıların ve gayrimüslim Osmanlıların devam ettiği ve Fransızca eğitim yapan Saint Benoît, Notre Dame de Sion gibi okullar vardı, ancak bu okullar Osmanlı’dan çok Fransa’nın denetiminde idiler. Amaç, Osmanlı Devleti’nin etkin olacağı batılı bir kurum yaratmaktı. Bu amaç doğrultusunda 1 Eylül 1868’de Abdülaziz’in katıldığı bir törenle Mekteb-i Sultanî adıyla kurum yeniden faaliyete geçer. Dönemin Paris büyükelçisi Mehmed Cemil Paşa ile Hariciye Nazırı Fuad Paşa’nın çabalarıyla kurum Fransa’daki lise eğitimine denk ve aynı kalitede öğrenci yetiştirir. Öğrencilerin arasında Katolik, Ortodoks ve Musevî öğrenciler de vardır. 9-12 yaşlarında öğretime başlayabilen bu öğrenciler dil durumlarına göre Fransızca ya da Türkçe hazırlık okumaktadırlar. 1908 yılında müdür Tevfik Fikret Bey’in yaptığı yeniliklerle; ilk, orta ve lise için üçer yıllık programlar hazırlanarak eğitim süresi 9 yıla çıkar. Ayrıca Farsça, Arapça, İtalyanca, Latince, Rumca, Ermenice ve Almanca dersleri isteğe bağlı olarak seçmeli ders statüsüne getirilirken, piyano ve keman dersleri de programa dahil edilir.

Öte yandan 1905 yılında, Ali Sami Yen ve arkadaşlarından oluşan bir grup öğrenci Galatasaray Spor Kulübü’nü kurmuşlardır.Okulun açık basketbol sahası (Pota Cour)

Lise dönemi

1927 yılında kurum, Galatasaray Lisesi adıyla ve Cumhuriyet devrimlerine uygun olarak eğitime başlar. Teneffüslerde Fransızca konuşma zorunluluğu kaldırılır ve genel kültür dersleri Türkçe verilmeye başlar. 1965 yılında okula kabul edilen kız öğrenciler için Feriye Sarayları hizmete açılır. 1968’de Mekteb-i Sultanî’nin kuruluşunun 100. yılı nedeniyle dönemin Fransa Cumhurbaşkanı Charles de Gaulle liseyi ziyaret eder. 1975’te ise kurum, anadolu lisesi konumuna getirilir ve ortaokul ve liseden oluşan eğitim 8 yıla çıkar. 14 Nisan 1992 tarihinde Fransa Cumhurbaşkanı François Mitterrand ile 8. Cumhurbaşkanı Turgut Özal arasında imzalanan protokolle ilkokul ve üniversite eğitimini de kapsayan Galatasaray Eğitim Öğretim Kurumu (GEÖK) hayata geçirilir. GEÖK bünyesinde 1993 yılında Galatasaray İlköğretim Okulu, 1992 yılında ise Galatasaray Üniversitesi kurulur.

Liseye kayıt kontenjanının üçte biri, Galatasaray İlköğretim Okulu’ndan mezun olacak öğrencilere ayrılmıştır. İlköğretim okulunun amacı, birinci sınıfa başlayan 50 öğrencisinin tamamının eğitiminin devamını Galatasaray Lisesi’nde sağlamaktır. Bunun için öğrenciler, Galatasaray Üniversitesi’nin, Galatasaray Lisesi ve Galatasaray İlköğretim Okulu yönetmeliği çerçevesinde yapılan iç sınavlarda başarılı olmakla yükümlüdürler. İlköğretim okulu tarihinde sadece bir öğrenci 2005 yılında liseye asilden, yatay geçiş hakkını kullanmadan girebilmiştir.

Günümüzde Galatasaray Lisesi anadolu lisesi kategorisinde, eğitim dili Fransızca, Türkçe, İngilizce, İtalyanca ve Latince olan bir devlet lisesidir. Lise, Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı, Fransız Hükûmeti ve Galatasaray Vakfı’nca resmen tanınmış bir kurumdur. Galatasaray Lisesi bünyesinde her biri otuz öğrenci kapasiteli 54 sınıf, iki multimedya merkezi, her biri kırk öğrenci kapasiteli iki resim atölyesi, iki müzik odası, biri 250, öbürü 350 öğrenci kapasiteli iki toplantı merkezi, 30 bilgisayarlı bir bilgisayar laboratuvarı, bir tenis kortu, üç jimnastik salonu, bir futbol sahası, 15 kişilik revir, 250 kişilik kız öğrenci yurdu, 675 kişilik erkek öğrenci yurdu, her biri 400 kişilik üç büyük yemekhane yer almaktadır.

Çatı saati

Mevcut “U” biçimli binanın merkezinde, çatıda yer alan Meyer markalı dairesel kadranlı saat elektronik mekanizmalıdır ve hâlen çalışmaktadır. Saatin 1870 yılındaki yangın sırasında hasar gören mevcut binanın 1908 yılında tamamlanan restorasyon çalışmaları sırasında eklendiği düşünülmektedir.

Vezirler ve başbakanla

• Çorlulu Ali Paşa, Osmanlı İmparatorluğu Büyük Veziri
• Melek Ahmet Paşa, Osmanlı İmparatorluğu Veziri
• Suat Hayri Ürgüplü, Türkiye Başbakanı
• Nihat Erim, Türkiye Başbakanı

Yabancı krallar, başkanlar ve başbakanlar

• I. Zog, Arnavutluk Kralı (1928–1939)
• Yitzhak Ben-Zvi (1884-1963), tarihçi, Labor Zionist lideri ve İsrail 2. Cumhurbaşkanı
• Mehmet Ali El-Abid, Suriye Devlet Başkanı (1932) ve Suriye Washington D.C Büyükelçisi (1890 mezunu)
• Suphi Bereket, Suriye Başbakanı

Bakanlar

• Vedat Dicleli, Ekonomi ve Ticaret Bakanı ve vekâleten Dışişleri Bakanı
• Vefik Pirinççioğlu, İçişleri Bakanı
• Mehmet Sait Paşa, Osmanlı İmparatorluğu Veziri
• Abdurrahman Abdi Paşa, Osmanlı İmparatorluğu Veziri
• Mahmut Muhtar Paşa, Osmanlı İmparatorluğu Denizcilik Bakanı (1886 mezunu)
• Keçecizade Fuat Paşa, Osmanlı Devleti Dışişleri Bakanı
• Selim Melhame Paşa, Osmanlı İmparatorluğu Tarım Bakanı (1895-1908)
• Abdülrahman Şeref, Osmanlı Devleti Eğitim Bakanı
• Osman Nizami Paşa, Osmanlı Devleti İnşaat Bakanı (1876 mezunu)
• Şemsettin Paşa, Osmanlı İmparatorluğu Belgeleri Bakanı (1878 mezunu)
• Mustafa Reşit Paşa, 1912 ve 1920 yılları arasında Osmanlı Devleti Bakanı
• Ali Paşa
• Dr. Cemil Topuzlu, Osmanlı İmparatorluğu İnşaat Bakanı
• Sabahattin Tanman, Gümrükler ve Osmanlı Devletinin Tekelleri Bakanı
• Prof. Yusuf Hikmet Bayur, Osmanlı İmparatorluğu Eğitim Bakanı (1909 mezun)
• Necmeddin Sadak, Dışişleri Bakanı (1910 mezunu)
• İ. Hakkı Baban, Millî Eğitim Bakanı
• Hamdullah Suphi Tanrıöver, Millî Eğitim Bakanı
• Şükrü Kaya, Tarım, İçişleri ve Dışişleri Bakanı
• Hikmet Bayur, Millî Eğitim Bakanı
• Feridun Cemal Erkin, Dışişleri Bakanı
• Suat Hayri Ürgüplü, Gümrük ve Tekel Bakanı
• Fatin Rüştü Zorlu, Dışişleri Bakanı
• Kasım Gülek, İnşaat, Ulaştırma ve Devlet Bakanı
• Cihad Baban, Kültür ve Turizm Bakanı
• Prof. Dr. Nihat Erim, İnşaat Bakanı, Başbakan Yardımcısı
• Turan Güneş, Dışişleri Bakanı
• Orhan Eyüpoğlu, Devlet Bakanı
• Prof. Dr. Orhan Dikmen, Tarım Bakanı Prof.
• Mehmet Baydur, Ticaret Bakanı
• Malik Yolaç, Gençlik ve Spor Bakanı
• Necmettin Cevheri, Devlet Bakanı
• İlter Türkmen, Dışişleri Bakanı
• Prof. Dr. Turhan Feyzioğlu, Başbakan Yardımcısı
• Şahap Kocatopçu, Sanayi ve Ticaret Bakanı
• Hasan Esat Işık, Dışişleri Bakanı, Devlet Bakanı
• Dr. Ali Tanrıyar, İçişleri Bakanı
• Mükerrem Taşçıoğlu, Kültür ve Turizm Bakanı
• Coşkun Kırca, Dışişleri Bakanı
• İlhan Evliyaoğlu, Kültür ve Turizm Bakanı
• Prof. Dr. Mümtaz Soysal, Dışişleri Bakanı
• Fikri Sağlar, Kültür Bakanı

Yabancı ülke bakanları

• Konstantin Velichkov, Bulgaristan Eğitim Bakanı ve yazar (1874 mezunu)

Valiler

• Serasker Mehmet Sait Paşa
• Mar’i Paşa Al Mallah, Halep İlinin son Osmanlı Geçici Valisi, Suriye (1876 mezunu)

Önemli diplomatlar

Aşağıda Türkiye Cumhuriyeti’ni Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Birleşmiş Milletler ve diğer ülkelerde elçi olarak temsil eden Galatasaray Lisesi Mezunları’nın isimleri yer almaktadır.

Amerika Birleşik Devletleri

• Feridun Cemal Erkin (GS. 1920) 1948–1955
• Şükrü Elekdağ (GS. 1943) 1979–1989
• Melih Esenbel 1960, 1967-1974, 1975-1979
• Suat Hayri Ürgüplü (GS. 1924) 1957–1960

Kanada

• Coşkun Kırca (GS. 1945) 1985–1986

Birleşmiş Milletler

• Coşkun Kırca (GS. 1945) 1980–1985
• İlter Türkmen (GS. 1945) 1975–1980 ve 1985–1988

Avusturya

• Daniş Tunalıgil (GS. 1933) –1975

Fransa

• Nikola Milev
• Necdet Kent: II. Dünya Savaşı’nda işgal altındaki Marsilya kentinde birçok Yahudiyi kurtardığı için “Righteous among the Nations” unvanı verildi.
• Uluç Özülker

Ünlü yazarlar ve şairler

• Cahit Sıtkı Tarancı
• Tevfik Fikret
• Ahmet Haşim
• Nazım Hikmet

Diğer önemli mezunlar

• Cevat Çobanlı, Orgeneral
• Prof. Dr. Feza Gürsey, fizikçi
• Prof. Dr. Ahmet Yüksel Özemre, ilk Türk atom mühendisi, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu eski başkanı
• Doğan Hasol, mimar
• Bahadır Kaleağası, iş adamı
• Fikret Kızılok, müzisyen
• Barış Manço, müzisyen
• Timur Selçuk, müzisyen
• Candan Erçetin, pop müzisyeni
• Tuna Kiremitçi, müzisyen, şair, yazar
• Ulvi Cemal Erkin, besteci
• İlhan Mimaroğlu, besteci
• Bülent Arel, besteci
• İlhan Usmanbaş, besteci
• Süreyya Serdengeçti, ekonomist, TC Merkez Bankası Eski Başkanı
• Murat Uysal, ekonomist, TC Merkez Bankası Başkanı
• Âsaf Savaş Akat, ekonomist
• Daron Acemoğlu, ekonomist
• Ferhan Şensoy, yazar, komedyen, oyuncu, yönetmen, tiyatro sahibi
• Yunus Nadi Abalıoğlu, gazeteci
• Abdi İpekçi, gazeteci
• Çetin Emeç, gazeteci
• Haldun Taner, gazeteci, yazar
• Metin Toker, gazeteci, yazar
• Mehmet Ali Birand, gazeteci ve TV haber sunucusu
• Engin Ardıç, gazeteci
• Kadri Gürsel, gazeteci
• Ali Sami Yen, Galatasaray S.K. kurucu başkanı
• Turgay Şeren, futbolcu, kaleci ve Galatasaray S.K. ve Türkiye Millî Takımı kaptanı
• Ünal Aysal, Galatasaray S.K. 34. başkanı
• Okan Bayülgen, oyuncu ve TV şovu sunucusu
• Orhan Boran, radyo ve TV sunucusu
• Sadun Boro, dünyanın çevresini yelkenliyle dolaşan ilk Türk denizci
• Jirayr Ohanyan Çakır, Türkiye Satranç Federasyonu Başkanı
• Suat Atalık, satranç büyükustası
• Mustafa Mikdat Yıldırım, LYS birincisi
• Safveti Ziya, Osmanlı yazarı
• Nurullah Berk, Türk ressamı
• Stoyan Mihaylovski, Bulgar yazar ve politikacı (1872 mezunu)
• Nikola Milev, Bulgar tarihçi
• Simeon Radev, ünlü Bulgar diplomat ve tarihçisi
• Todor Kableshkov, Bulgar ulusal aktivisti