Yaklaşık 3 bin yıllık tarihe sahip olan ve Türkiye rezervinin yüzde 85’inin çıkarıldığı Eskişehir’de beyaz altın ya da denizköpüğü ismiyle bilinen lületaşı, ikramlık eşya üretiminde kullanılıyor. Eskişehir’e gelen yerli ve yabancı turistlerin ağır olarak ziyaret ettiği tarihi Odunpazarı konutlarının bulunduğu dar sokaklardaki dükkanlarda satışa sunulan ve ustaları tarafından oyularak yapılan pipo, tespih ile biblo üzere süs eşyaları kentin en kıymetli el sanatları ortasında yer alıyor. Eskişehir’de kent merkezine yakın Sarısu, Yenişehir, Karaçay, Söğütçük, Beyazaltın, Nemli, Kümbet, Kepeztepe, Karatepe ve Karahöyük mahallelerinde yerin yaklaşık 100 metre derinliğinden çıkarılıyor. Fakat son devirde yeni çırakların yetişmemesi ve ocaklara inecek emekçi bulunamaması nedeniyle meslek yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kaldı.
'LÜLETAŞI YALNIZCA ESKİŞEHİR'DE ÇIKIYOR'
Eskişehir’de 11 yaşından bu yana lületaşı çıkararak ustalığını yapan evli ve 2 çocuk babası Fehmi Yavuz (54), lületaşının yalnızca Eskişehir’de çıkarılmasına karşın kâfi ilgiyi görmediğini söyledi. Ailesinin 6 kuşaktır lületaşı bölümünde olduğunu tabir eden Yavuz, "11 yaşımdan beri bu işi yapıyorum. Merhum babamla da giderdim. Bu babamın dedesinin mesleği. Yaklaşık 6 kuşaktır bu işi yapıyoruz. Bu iş bizim ekmeğimiz. Doğduk bu işi gördük, bu işle büyüdük. Lületaşına evvelce yalnızca bizim köyümüzden 500 kişi gelirken, şimdilerde tüm köylerden lületaşı ocaklarında çalışan 50 kişi var. Lületaşının bu durumda olmasına çok üzülüyorum. Bu lületaşı dünyada yalnızca Eskişehir'de çıkan bir taş. Altın, elmas üzere madenler dünyanın her yerinde çıkıyor ancak lületaşı yalnızca Eskişehir'de çıkıyor. Bundan daha yerli ve ulusal bir şey tanımıyorum ben. Tüm dünya bu taşı çok seviyor, çok talep var fakat biz lületaşımıza ne yazık ki sahip çıkamıyoruz. Bütün dünya çok seviyor lületaşını lakin Eskişehir'de bile ‘lületaşı nedir?' diye sorsan 100 bireyden 10'u sıkıntı biliyor. Hala ne olduğunu bilen yok. Dünyada hala ‘Viyana taşı’ olarak geçiyor bu taş. Yani içler acısı bir durum. Bu taş Türkiye'den, Eskişehir'den çıkıp ihraç ediliyor ancak dünya ‘Viyana taşı’ diye biliyor" dedi.
'SAATÇİLER ODASINA BAĞLIYIZ'
Lületaşından yapılan eserlerin başta Çin olmak üzere birçok ülkede çok sevildiğini anlatan Fehmi Yavuz, az sayıda meslek erbabı kaldığı için meslek odası olarak Saatçiler Odası’na kayıtlı olduklarını söyledi. Lületaşına olan sevgisini ‘ben bu taşa aşığım’ diyerek anlatan Yavuz, "Yaklaşık 25 sene evvel Hanifi Demirkol isminde bir valimiz gelmişti Eskişehir'e. Bu valimiz 2- 3 yıl kurs verdirmişti. Artık hala oradan yetişen ustalarla devam ediyoruz. Bizim kuşağımızdan pipo, satranç kadrosu, biblo yapmasını bilenler o valimizin sayesindedir. Şimdilerde açılan 3 aylık kursun hiçbir yararı olmaz. Çinliler bu taşın hastası. Evvelden pazarımızın büyük çoğunluğu Amerika, Almanya'ydı. Artık Çinliler onlara eser bırakmıyor. Çok seviliyor. Ben bu taşa aşığım. Her işimi bırakıyorum, ocağa gelip bu taşa sarılıyorum. Bu işi sevmeyen aslında yapamaz. Bizim meslek odamız bile yok. Neden yok? Sayımız az olduğu için. Biz Saatçiler Odası'na kayıtlıyız. Saatçiler Odası bizimle ilgilenir mi? Biz kime nasıl sıkıntımızı anlatacağız? Bu lületaşında daha fazla çırak yetişse, ocağa daha fazla giden olsa Eskişehir'in yarısına yalnızca bu lületaşı bakar" şeklinde konuştu.
EKMEĞİNİ TAŞTAN ÇIKARIYOR
Lületaşı ustalarının yanı sıra yerin 100 metre kadar derinine inerek taş çıkaracak personel de bulunamıyor. Geçmiş yıllarda sayısı binlerle söz edilen ocakçı sayısı son devirde 10’a kadar düştü. Fehmi Yavuz’un lületaşı ocağında yerin 65 metre derinliğinden hilti ile lületaşı çıkaran Yusuf Tuncer (51) ekmeğini taştan çıkarmaya çalıştığını söyledi. Yaklaşık 15 yıldır lületaşı dalında çalıştığını tabir eden Tuncer, "Bu işi 15 yıldan bu yana bilfiil yapıyorum. Yapıyorum ancak zaruretten. İşimiz yok, bulmak için uğraşıyoruz. Çok tükendi bu iş. Lületaşını bulmak çok sıkıntı. Yapan 3- 4 takım kaldı, 3'er şahıstan 9 bireyiz. Bizim köyde bu işi yapan 9 tane insan kaldı. Bu işin sonu yok üzere, tükendi damarlar. Şu kuyuya ineli 6- 7 ay oldu, 2- 3 bin liralık gereç çıkartamadık. ‘Allah'tan umut kesilmez’ diyoruz arıyoruz. İnşallah bulunacak. Bizim mesleğimiz, atalarımızdan gördüğümüz iş bu" dedi.
'BU İŞTEN VARLIKLI OLANINI DUYMADIM'
Lületaşının bulup çıkarmanın göründüğü kadar kolay olmadığını anlatan Tuncer şunları söyledi:
"Evimizin geçimini bu işten sağlıyoruz. Allah rahmet versin, güçlü de etmedi aç da koymadı. Kimseye muhtaç olmadan hayatımızı sürdürmeye çalışıyoruz. Üç çocuğum var, düzgün makus okuttum bu işleri yaparak. Bulduğumuz günler de oldu, bulamadığımız günler de çok oldu. Göründüğü üzere kolay bir iş değil. Bir sene ben yaşadım, 8 ayda konutuma 100 lira para götüremedim. Sağda solda iş aradım o denli günümü geçirdim. Azıcık rahatlayınca yeniden bu işleri yapıyoruz. Bugün rahmet versin tekrar de en azından yevmiyemizi aldık. Âlâ, hoş kesimler çıktı. Uygun makus ekmek parasını çıkarttık. Taşı bulmak çok sıkıntı. Bu işten varlıklı olanını duymadım. Bu işi yapıp da ihya olanını duymadım. Bir sene kazanmış, sonraki sene arayacağım diye evvelki kazandıklarını yemiş."
DÜKKANLARDA SATILIYOR
Eskişehir’de yerin altından çıkarıldıktan sonra ustalar tarafından işlenen lületaşları çoğunlukla pipo ve ikramlık eşya haline getirilerek dükkanlarda satılıyor. Lakin pandemi nedeniyle kente turistlerin gelişi durunca, satışlar da azaldı. Birçok esnaf lületaşı ikramlık eşya dükkanlarını açmaz oldu. Atlıhan El Sanatları Çarşısı’nda lületaşı ikramlık eşya satan Meliha Öztopçu, mesleğin sıkıntı bir devirden geçtiğini tabir ederek, "Bu meslek babamızın mesleği. Babam şu an 85 yaşında, bu mesleği 60 yıldır yapıyor. Nikotini çeken bir taş olduğu için pipo yapılır. Kalan kesimlerden da tespih, takı, biblo, zarf açacağı, satranç ekipleri yapılıyor. Bizim isteğimiz bunun yalnızca pipo ile hudutlu kalmaması. Çok farklı eserler yapılabilir fakat bunları yapacak ustalar maalesef Eskişehir'de yok. Usta diğer iş buluyor, kalan vaktinde lületaşı işliyor. Zira bu bir meskenin geçimini sağlayacak bir meslek değil" şeklinde konuştu.
ŞENLİĞİ DE VAR
Eskişehir’in en kıymetli klasik el sanatları ortasında yer alan lületaşı için Odunpazarı Belediyesi 2 yıldır lületaşının öbür ismi olan ‘Deniz Köpüğü’ ismiyle şenlik düzenliyor. Tarihi Odunpazarı meskenlerinin bulunduğu meydanda yapılan şenlikte lületaşı ustaları kurulan stantlarda el hünerlerini göstererek, ikramlık eşyalar üretip satıyor. Şenlik bu yıl pandemi nedeniyle yapılamadı. Lületaşından yapılan ortalarında pipo, tespih ve biblo üzere süs eşyalarının da bulunduğu eserler dükkanlarda özel siparişler hariç 10 TL'den 500 TL'ye kadar değişen fiyatlarla satılıyor.
KAYNAK: DHA