İnsanlar Hafızasını Neden Kaybeder? Dillerini Neden Unutmaz?

İnsanlar Hafızasını Neden Kaybeder? Dillerini Neden Unutmaz? Hafıza kaybı sonucunda adını bile unutan hastalar, nasıl olur da konuşmaya, binlerce kelimeyi hatırlamaya ve doğru bir şekilde kullanmaya devam ederler diye hiç düşündünüz mü?

Amnezi Nedir?

Amnezi birçok yönü ile öylesine ilginçtir ki filmlerde ve romanlarda sıklıkla karşımıza çıkar. Amnezi temalı film denilince birçoğumuzun aklına ilk gelen film, ülkemizde “İlk 50 Öpücük” adı ile yayınlanan romantik komedi filmi olur. Çünkü birçoğumuz nadir rastlandığı için pek de bilinmeyen bir amnezi tipini bu film sayesinde öğrendik.

Yeni Anılar Oluşturma, Yeni Bilgiler Edinme

Yeni anılar oluşturma, yeni bilgiler edinme kabiliyetinin kaybedilmesi şeklinde ortaya çıkan amnezi tipine, anterograd amnezi denir. Ancak filmde hastalığa uydurma bir isim verilmiş, Goldfield sendromu denilmiştir. Barymore’un canlandırdığı karakter, adeta bir zaman periyoduna sıkışmıştır.

Kazadan Sonra Yaşadığı Anıyı Belleğe

Kazadan sonra yaşadığı hiçbir anıyı belleğine kaydedemediği için kazadan sonra yaşadığı her günü aynı gün sanarak yaşamaya başlamıştır. Filmde bir başka karakter ise “10 saniye Tom” adı ile anılmaktadır ve Tom bir bilgiyi en fazla 10 saniye aklında tutabilmektedir. Bu amnezi tipinin kurgu gereği abartıldığını düşündüyseniz yanıldınız. Ünlü bir İngiliz müzisyen olan Clive Wearing, tıpkı Tom gibi çok kısa süreli bir belleğe sahiptir. Hatta Wearing herhangi bir bilgiyi en faza 7 saniye aklında tutabilmektedir.

Kim olduğunu bile hatırlamayan biri, nasıl olur da konuşmayı unutmaz?

Bu soruyu yanıtlamak için öncelikle belleğin nasıl bir doğası olduğunu açıklamak gerekir. Nörologlar, hafızayı deklaratif ve prosedüral hafıza olarak ikiye ayırırlar. Adından da anlaşılacağı gibi usule uygun bilgiler prosedürlerle ilgilidir. Bu bilgilerin edinilmesinde bilişsel ve motor beceriler birlikte kullanılır: Bisiklete binmek, araba sürmek, ayakkabı bağcığını bağlamak vb. Deklaratif hafıza ise gökyüzünün renginin mavi olduğu, İstanbul’un 1453 yılında fethedildiği gibi gerçeklerle ilgilidir.

Semantik Hafıza ve Dil

Semantik hafıza, kelimelerin ve nesnelerin anlamlarına dair bilgilerin uzun dönemli kayıtlarını tutar. Semantik hafızanın bulunduğu bölgenin zarar görmesi, ayakkabının kavramsal bilgisine sahip olmaksızın ayakkabıyı bağlayabilme kabiliyetinin sürmesini sağlar. Aynı zamanda bu hasar epizodik bellekteki bilgileri de etkilemez. Bir başka deyişle, dilin semantik doğası, hafızasını kaybeden kişiye elmayı ne kadar çok sevdiğini unuttururken, elmanın ne olduğunu unutturmaz.

Aslında dil, sembolik bir kelime-anlam metodolojisidir. Temel kelime bilgisi semantik hafızada temsil edilir. Yani duygusal bir etkinin söz konusu olmadığı kelime bilgisi, semantik bilgidir. Semantik hafıza ile ilgili çalışmalar dil süreçleri hakkında çok önemli detayların öğrenilmesini sağlamıştır.

Bunun da ötesinde dil, bir ölçüde prosedürsel hafıza ile de ilgilidir. Çünkü dile dair bilgiler, sık tekrarlanan yapıdaki bilgiler olarak bilinçsizce kullanılmaktadır. Kuşkusuz semantik bellek, epizodik bellekten tamamen izole değildir. Hafızasını yitiren kişiler, dilin yapısal ilişkilerine dair semantik bilgileri muhafaza ettikleri sürece dili kullanmaya devam edebilirler.

Hem retrograd hem de anterograd amneziden muzdarip olan müzisyen Clive Wearing’in konuşma yetisinde herhangi bir sorun olmamakla birlikte eskiden olduğu gibi piyano çalmaya da devam edebilmiştir.

Konuşma Yitimi

Konuşma yitiminin yani afazinin oluşması semantik hafızanın hasar görmesi sonucu gerçekleşir. Tıpkı amnezi tipleri gibi afazinin de tipleri vardır. Broca afazisinde, hasta dili anlar ama konuşamaz. Wernickle afazisinde ise dil yapısı kontrolü bozulmamıştır, hasta konuşabilir ama konuşmalarından anlam çıkarmak mümkün olmaz. Ancak her şeye rağmen dil yapısı öylesine derin bir şekilde içimize yerleşmiştir ki sözlü dili kullanamayan hastaların birçoğu, vücut dilini kullanarak ya da çizerek iletişim kurmaya devam edebilmektedirler.

Araştırmacılar hafıza kaybını, hafızanın kaybedilmesinden ziyade o bilgilere erişimi sağlayacak yolların kaybedilmesi olarak tanımlıyorlar. Bir araştırmada, anterograd amneziden muzdarip hastalardan defalarca aynı yap-bozu yapmaları istenir. Daha önce yapmış olduklarını hatırlamadıkları halde tekrar sayısı arttıkça, hastaların yap-bozu tamamlama süresinin kısaldığı gözlenir. Bu gözleme dayanarak, hastanın anılarını hatırlamadıkları halde gizemli bir şekilde onlara sahip olduğu söylenebilir. Amnezinin henüz tıbbi tedavi imkanı yoktur.

Anılar bizi biz yapan şey mi?

İnsanoğlu antik çağlardan bu yana “bizi biz yapan şeyin ne olduğu” sorusunu yanıtlamaya çalışıyor. Geçen yıllar, insanın görünüşünün, düşüncelerinin hatta hücrelerinin bile değişmesine neden olur. Ancak o insan, olduğu kişi olmaya devam eder. O halde; değişen her şeyin altında değişmeyen bir şey olmalı. Bu soruya Descartes, kişisel kimliğin deneyimlerden ayrı olarak var olduğunu öne sürerek yanıt verir. Bunu kartezyen egoda yer alan “ruh” olarak tanımlar.

Hume ise tam tersine, kimliğin deneyimlerin toplamından oluştuğunu iddia eder. Ona göre insan, sadece düşünceleri ve hatıralarından meydana gelir. Hume hafızanın doğasının bizi kalıcı bir benlik doğamız olduğu yanılgısına düşürdüğüne ve kendimizi deneyimlerimizin toplamından başka bir şey olduğumuzu sanmamıza yol açtığına inanır. Hume’un bu görüşlerinin yaşadığı çağ için son derece cesur görüşler olduğunu söyleyebiliriz. Zira bu düşünceler Hristiyanlık ile çelişir niteliktedir. Ancak yukarıda okumuş olduğunuz nörolojik çalışmalardan elde edilen bilgiler arttıkça, Hume’un görüşleri daha makul bulunmakta ve daha fazla taraftar toplamaktadır.

Not: Son olarak amnezinin demansla karıştırılmaması gerektiğini hatırlatmalıyız. Demansta benlik duygusu erozyona uğrarken, amnezi söz konusu olduğunda hastanın kişiliği çoğunlukla korunur.

İnsanlar Hafızasını Neden Kaybeder, Dillerini Neden Unutmaz, hafızasını unutan insanlar dillerini konuşmayı unutur mu, hafızasını kaybeden insanlar konuşmayı unutur mu, hafıza kaybı neden olur, insanların hafızasını kaybetmesinin sebepleri nelerdir, insanların hafızaları ne kadar zekidir